Samen werken aan veilig werkenJaargang 2023, Editie 4, 20 december 2023 |
| Een gezonde en veilige werkplek voor iedereen. Dat is waar het RIVM zich dagelijks voor inzet. | | | 20 jaar Leren van Ongevallen | Ieder ongeval is er één teveel. Want aan het eind van een werkdag moeten alle werknemers weer gezond en veilig thuiskomen. Twintig jaar geleden startte het Ministerie van SZW daarom het programma Versterking Arbeidsveiligheid. Hieruit is Storybuilder ontstaan, de database en analysetool met informatie over meer dan 31.000 ernstige arbeidsongevallen uit de periode 1998-2014. In de vorige nieuwsbrief keken we terug op Storybuilder en de afgelopen 20 jaar. Inmiddels is er een opvolger voor Storybuilder: De Monitor Leren van Ongevallen (MLvO). Daarom richten we in deze nieuwsbrief de blik vooral op het nu én op de toekomst. Vanuit verschillende perspectieven laten drie direct betrokkenen hun licht schijnen op de MLvO. Met dank aan Ivar van der Goes (Senior beleidsmedewerker bij het Ministerie van SZW), Jakko van Kampen (Senior onderzoeker Arbeidsveiligheid bij het RIVM) en Jane Tijssen (Coördinerend projectmanager M&V bij de Nederlandse Arbeidsinspectie) voor hun inzicht in de huidige stand van arbeidsveiligheidsland en hun ideeën over de toekomst. | We doen in Nederland allerlei soorten werk. Mensen rijden in heftrucks, plaatsen zonnepanelen op daken, werken met chemicaliën, …en ga zo maar door. Daardoor zijn er veel verschillende gevaren en dus verschillende manieren waarop je een ongeval kunt krijgen op je werk. | Volgens Jakko van Kampen (RIVM) is het daarom nuttig wanneer we proberen om die variatie inzichtelijk te maken. Want om arbeidsongevallen te voorkomen, is het belangrijk om te leren van wat er bij eerdere ongevallen is misgegaan. | "Je kunt het er niet meer mee terugdraaien. Maar je kunt er wel van leren zodat je het hopelijk in de toekomst kan voorkomen." - Ivar van der Goes, Ministerie van SZW | | Eerst duiken we nog even terug in het verleden. Ivar van der Goes (Ministerie van SZW) vertelt dat toen het programma Versterking Arbeidsveiligheid werd opgericht, het leren van ongevallen nog voornamelijk binnen sectoren plaatsvond. Terwijl er wel degelijk raakvlakken zijn tussen arbeidsongevallen in verschillende sectoren. Bijvoorbeeld als het gaat om achterliggende oorzaken. Storybuilder is een unieke database waarmee er in Nederland voor het eerst sector overstijgend geleerd kon worden van arbeidsongevallen. Het ontwikkelen en vullen van Storybuilder was een samenwerking tussen wetenschap (o.a. RIVM), gegevensbeheerder (Arbeidsinspectie) en beleid (SZW). Ondanks de nieuwe inzichten die Storybuilder opleverde, was er volgens Jakko ook een groot nadeel. Het jaarlijks registreren van ongevallen in het systeem was nogal tijdrovend. Het invoeren van de informatie uit de ongevalsrapporten van de Arbeidsinspectie kostte elk jaar veel tijd. Daarbij lazen, bespraken en registreerden de onderzoekers elke dag zo’n vijftien ongevallen. Dat was niet altijd eenvoudig. De onderzoekers moesten door het lezen van een rapport over het ongeval de situatie samenvatten en invoeren in een model, een situatie waar zijzelf natuurlijk niet bij waren geweest. | Storybuilder vullen was dus behoorlijk bewerkelijk. Het kostte veel tijd en de softwareapplicatie was vrij rigide. Zolang er niks aan de modellen veranderd hoefde te worden, was dat geen probleem. Op het moment dat er aanleiding was om het net iets anders te coderen, dan was dat heel veel werk. | "Dus je moet heel veel met elkaar afstemmen van: oké, deze situatie, hoe coderen we dat?" - Jakko van Kampen, RIVM | | Er vond in die tijd ook een aantal bugfixes plaats. Al deze activiteiten gaven aanleiding om te bekijken of de baten voldoende waren om de kosten van al dat werk te kunnen rechtvaardigen. RIVM, SZW en de Arbeidsinspectie waren het erover eens dat het anders moest. | Jakko vertelt dat er daarom vanaf 2018 werd gekeken of er een andere manier was om informatie over arbeidsongevallen gestructureerd te verzamelen. | "Bij de overgang in 2018 werd uitgegaan van de drie V's: - Vertellen (ongevalsinformatiekaarten), - Volgen (MLvO), en - Verdiepen (verdiepingsonderzoeken)." - Jakko van Kampen, RIVM | | Vertellen Storybuilder was niet heel toegankelijk voor de gemiddelde gebruiker. Er is toen besloten dat het RIVM zelf ongevalsanalyses zou maken en die online zou zetten. Dat zijn de sector- en ongevalsinformatiekaarten geworden. Deze staan op www.lerenvoorveiligheid.nl. | Deze website groeide daarmee uit tot hét kanaal waarmee het RIVM informatie over arbeidsongevallen deelt met geïnteresseerden. Naast de informatiekaarten zijn er ook RIVM-rapporten te vinden en kan men er infographics en animaties downloaden om in de praktijk te gebruiken. | "We gaan van beschikbaar op verzoek, naar online aanwezig." - Jakko van Kampen, RIVM | | Volgen Storybuilder wordt vanaf 2014 niet meer aangevuld. Maar ondanks dat de informatie erin steeds ouder wordt, blijft Storybuilder van waarde. Omdat het zo’n unieke en grote database is. De informatie over de achterliggende oorzaken van arbeidsongevallen blijft zeker belangrijk. De opvolger van Storybuilder is de Monitor Leren van Ongevallen (MLvO) met recente ongevalsinformatie vanaf 2020. Jakko vertelt dat deze twee systemen naast verschillen vooral ook veel overeenkomsten kennen. De MLvO is daarom niet zozeer een vervanger voor Storybuilder, maar meer een opvolger. In de basis blijft de gedachte: welke patronen kan je ontdekken in (oorzaken en gevolgen van) ernstige arbeidsongevallen die gemeld worden bij de Arbeidsinspectie? En wat kan je daar van leren? Het doel van de MLvO is om samen met de Arbeidsinspectie zo betrouwbaar mogelijk gegevens over arbeidsongevallen te verzamelen. Hierin verschilt de MLvO niet van Storybuilder. Maar dat geldt wel voor de methode waarmee de gegevens worden verzameld. In de MLvO voeren de inspecteurs de informatie direct in door middel van een vragenlijst. Ze analyseren zelf wat er gebeurd is en leggen de informatie daarover vast. Vroeger deed het RIVM dat op basis van een dossier van de Arbeidsinspectie. De inspecteur zorgt nu dus voor de interpretatie. Dat is belangrijk. Want deze is na een arbeidsongeval over het algemeen ook fysiek ter plaatse. De MLvO is daarom een vragenlijst voor de inspecteurs, en geen analysemodel voor wetenschappelijke experts. Verdiepen Naast de ongevalsinformatiekaarten doet het RIVM ook verdiepend onderzoek naar bepaalde arbeidsongevallen. Het eerste onderzoek richtte zich op machineongevallen. Daarna volgden onder andere flexwerkers en de rol van afleiding bij aanrijdingen op de werkplek. Ook vanuit de MLvO kunnen de ongevalsgegevens inzichtelijk gemaakt worden voor anderen. Dit gebeurt zowel door het RIVM (op lerenvoorveiligheid.nl) als door de Arbeidsinspectie. Jane Tijssen (Arbeidsinspectie) geeft aan dat de Arbeidsinspectie jaarlijkse rapportages maakt waarin specifieke ongevalstypes worden belicht. Maar ook onderwerpen als gevaarlijke stoffen en stagiaires komen aan bod. De informatie uit de MLvO kan de Arbeidsinspectie ook helpen vragen te beantwoorden. Bijvoorbeeld van de Tweede Kamer, of van journalisten. Daarnaast kan de informatie uit de MLvO ook sectoren helpen. | De Arbeidsinspectie gaat tegenwoordig ook anders om met arbeidsongevallen. Ze doen uiteraard nog steeds onderzoek en leggen indien nodig boetes op. Maar ze kunnen de werkgever middels de gedifferentieerde aanpak ook zelf het ongevalsonderzoek laten uitvoeren. Die moet dan een werkgeversrapportage opstellen, dat o.a. een verbeterplan bevat. De Arbeidsinspectie hoopt dat dit ervoor zorgt dat de werkgever van het ongeval leert en de juiste maatregelen neemt om een soortgelijk ongeval in de toekomst te voorkomen. | "Wat ik nog meer wil is bijvoorbeeld dat we ook bepaalde sectoren gaan benaderen met: wij zien dit in jullie sector. Zouden jullie daar niet wat mee moeten doen in afstemming ook met de programma's die wij hebben lopen?" - Jane Tijssen, Arbeidsinspectie | | Ivar geeft aan dat in de Arbovisie 2040 de ambitie staat om een trendbreuk te realiseren en het aantal arbeidsongevallen te verminderen. De uitdaging voor SZW is dat je organisatorische of technologische maatregelen kan nemen, maar dat er vaak ook een gedragscomponent in zit. Op dat punt valt nog veel te winnen en te leren. Hierbij zou ook kennis gecombineerd kunnen worden. Bij arbeidsongevallen met heftrucks werd bijvoorbeeld verkeersveiligheid gekoppeld aan arbeidsveiligheid en gekeken hoe dat effect kon hebben. Dat zou vaker gedaan kunnen worden. Alleen vergt dat natuurlijk veel intensiever onderzoek. De werkgever en werknemer zijn primair verantwoordelijk voor de veiligheid op de werkvloer. Maar volgens Ivar heeft de Rijksoverheid op zijn minst een faciliterende rol om onderzoek te doen en kennis te delen om arbeidsongevallen te voorkomen. De overheid kan ook een rol spelen door samenwerkingsverbanden te creëren of verbindingen te zoeken. De hoop van Ivar is dat we in Nederland over twintig jaar met alle betrokken partijen een gezamenlijke aanpak hebben die werkt. Dus dat we naast het creëren van kennis en data ook manieren hebben gevonden om die data goed te benutten en te verspreiden. Dat betekent dat we nog meer inzicht hebben in arbeidsongevallen, maar ook in (de effectiviteit van) interventies die worden ingezet om veiliger te werken. Dat we mogelijk nog meer werkende interventies hebben om het gedrag op de werkvloer positief te beïnvloeden en dat arbeidsveiligheid gewoon hoog op de agenda staat van iedere werkgever. In de discussie over de verwachtingen m.b.t. arbeidsgevallen in de toekomst is een belangrijke vraag volgens Jakko: Wat gebeurt er met fysiek werk? En met de blootstelling aan gevaar? Niemand kan dat exact voorspellen. Er zijn een paar redenen om aan te nemen dat het aantal arbeidsongevallen misschien wel naar beneden gaat. Bijvoorbeeld omdat robotisering/automatisering een groter deel van het handwerk gaat vervangen. Of omdat bepaalde productie naar andere landen wordt verplaatst, zoals in het verleden bijvoorbeeld met het maken van kleding is gebeurd. Dan gaat de blootstelling aan gevaar hier naar beneden (maar verplaatst het probleem zich). Maar je kunt ook redenen bedenken waarom het aantal arbeidsongevallen misschien juist wel omhoog gaat. Bijvoorbeeld als er om geopolitieke redenen besloten wordt om bepaalde productieprocessen toch weer naar Nederland te halen. Of omdat robots zorgen voor nieuwe gevaren. Factoren zoals klimaatverandering kunnen ook invloed hebben op het aantal arbeidsongevallen. Hittestress kan bijvoorbeeld een ander soort arbeidsongevallen met zich meebrengen. Ook de doelstelling van nieuwe generaties op het gebied van werk lijkt volgens Jane veranderd. Niet iedereen wil meer lang bij dezelfde werkgever werken. Mensen veranderen vaker van baan. Daarmee is het ook van belang om je managementstijl onder de loep te nemen. Als je niet goed voor je werknemers bent of als mensen meer risico lopen, dan krijg je geen personeel meer. Dat zou wat kunnen doen met de ongevallencijfers. | Het RIVM en TNO werken in opdracht van het ministerie van SZW samen aan een toekomstverkenning Gezond en Veilig Werken. In de horizonscan die begin dit jaar is gepubliceerd worden diverse ontwikkelingen op bijvoorbeeld het gebied van technologie, economie en demografie beschreven die invloed kunnen hebben op de toekomst van gezond en veilig werken. Ben je geïnteresseerd in toekomstige ontwikkelingen en hun mogelijke impact op gezond en veilig werk? Zie dan de rapportage De toekomst van gezond en veilig werken. Een brede horizonscan van het RIVM en TNO: De Toekomst van Gezond en Veilig Werken. Een brede horizonscan | RIVM | Ter inspiratie willen we deze nieuwsbrief graag afsluiten met een aantal tips die de geïnterviewden ons hebben meegegeven: - Houd elkaar alert op ontwikkelingen die in het werkveld gebeuren.
- Voer binnen en buiten je organisatie een open gesprek over gezond en veilig werken met elkaar. En betrek daar alle lagen bij. Daarnaast geeft Ivar aan dat hij ook altijd bereid is mee te denken en het gesprek aan te gaan.
| "Iemand had een kritische reactie op LinkedIn geplaatst. Daar willen we dan graag het gesprek mee aangaan. Misschien kunnen we van die praktijkervaring leren. Misschien ook niet, maar laten we in ieder geval hierover met elkaar van gedachten wisselen." - Ivar van der Goes, Ministerie van SZW | | Fijne feestdagen en een voorspoedig 2024 gewenst! | We willen iedereen bedanken voor het enthousiasme en de bijdrages in 2023. Team Arbeidsveiligheid wenst jullie fijne feestdagen en een gelukkig en gezond 2024. Laten we er een mooi en veilig nieuw jaar van maken. | |